Manuel Esteban : "A ira dos mansos naceu como un cabalo de Troia para falar da síndrome de Down
Manuel Esteban Domínguez (Vigo, 1971) é médico especialista en Medicina Familiar e Comunitaria e profesor da rama sanitaria de Formación Profesional. Actualmente é secretario do Centro Integrado de Formación Profesional Manuel Antonio.
É pai de dous nenos, o maior dos cales ten síndrome de Down e foi durante oito anos vicepresidente de Downvigo. A ira dos mansos, Premio Xerais 2016, é a súa primeira novela.
Texto : Xerais e Fotografías : Manuel Esteban
1. De onde ven o seu interese pola literatura?
Penso que o camiño é sempre o mesmo e pasa por ler. Ler moito e de todo. A paixón pola lectura, descubrir a capacidade que outorga para comprender o mundo, para tomar perspectiva, é a base mínima sobre a que se sustenta calquera exercicio literario. Pero a iso debe sumarse unha intención comunicadora, a necesidade de explicar a outros a visión propia do mundo. Esa necesidade non sempre existe e, na miña experiencia, acostuma a ser consecuencia de feridas interiores nas que agroma a necesidade de falar, de explicar, de resarcir. Por outra banda creo que a novela, dentro da literatura, cumpre ademais unha función simbólica para o autor. Como eses xogos dos nenos nos que se proxectan e subliman mediante monecos as frustracións, os desexos, as aspiracións ou as necesidades dos rapaces. A novela é un xeito adulto e elaborado de facer o mesmo: construír personaxes e poñelos contra as cordas para facer aquilo que non podes facer na vida real. Darlle unha válvula de escape ás tensións interiores.
2. En que cambiou a súa vida despois de gañar o Premio Xerais 2016 e publicar a súa primeira novela?
En termos xerais en ben pouco. A miña vida é a mesma, aínda que este ano houbo (e a aínda hai) moita atención mediática, presentacións, clubs de lectura, charlas e solicitudes de colaboracións pero entendo que todo isto é temporal. En esencia eu son o mesmo e fago as mesmas cousas. Por sorte. Se cadra o principal cambio ten que ver coa oportunidade que se abre de cara o futuro para seguir escribindo.
3. A novela leva dende o ano pasado nos postos altos do ranking de ventas e as valoracións dos lectores son moi positivas. Agardaba esta situación?
Non agardaba nada. Todo está a chegar por sorpresa, tanto o premio como a boa acollida polos lectores, o que é un recoñecemento engadido do que me sinto especialmente honrado. A ira dos mansos naceu como un cabalo de Troia para falar da síndrome de Down, ou da discapacidade intelectual, pero se ademais resulta ser un libro que atrapa, capaz de incorporar lectores en galego a un mercado que esmorece ano a ano, a satisfacción é dobre.
4. Que supuxo escribir A ira dos mansos para Manuel Esteban?
Un alivio. Coido que precisaba botar fora moita carraxe tras o nacemento do meu fillo maior, que ten síndrome de Down. Cando empecei a poñelo sobre o papel non sabía que estaba a escribir unha novela (diso decateime ao final, cando a xente da miña contorna mo fixo ver). O que estaba a facer, como dicía o principio da entrevista, era xogar cos personaxes, proxectar nesa construción as miñas pantasmas para conxuralas. Foi un autotratamento, se se quere ver así. De feito se te das conta as dúas historias falan de dous pais de rapaces con síndrome de Down. Un deles paradigma do rexeitamento e o outro do contrario, ao seu xeito. E no medio, o inspector Manso, alleo a todo pero intentando atoparlle o sentido a todo iso. Quería librarme de moita morca e contarlle á miña contorna a visión que eu tiña sobre a discapacidade intelectual.
5. Por que decidiu acudir ó xénero da novela negra?
Por tres motivos. Por unha parte o xénero era un vello coñecido meu coño lector. Coñecía os códigos e o canon. Por outra banda eu pretendía quebrar a arbitraria regra de medir o que valen as persoas e propoñer eu unha nova unidade de medida. Quería desfacer moito paradigma relacionado coa falsa "normalidade" dunha sociedade aferrada a simplificacións morais e estéticas. Para iso a novela negra ou policial pareceume un territorio axeitado: as convencións morais non aguantan ben nesa fronteira na que para atrapar a un asasino tes que cometer ilegalidades. Nese contexto é máis doado desfacerse dos arquetipos cómodos que funcionan ben cando nada os abanea.
O último motivo ten que ver coa intención comunicadora. No fondo un escribe para ser lido. Eu, despois de varios anos e moitas charlas como vicepresidente de Down Vigo chegara á conclusión de que o tema da discapacidade intelectual é un tema incómodo, aburrido, que non interesa máis que aos que temos algunha relación directa con el. Quería escapar dese círculo pechado de intereses, da endogamia dunhas campañas feitas para nos mesmos porque ninguén lles prestaba atención. Para iso tiña que buscar un calote atractivo, alleo, a priori, ao fondo da cuestión, e que conseguira atraer a outro tipo de interlocutor. A novela policial cumpría, tamén, ese propósito.
6. O inspector manso comeza a novela cunha visión moi cínica sobre a sociedade en xeral. Cres que esa visión é algo común na maioría da poboación?
Absolutamente. Vivimos no tempo da "post-verdade", que ven sendo algo así como o reinado do "marketing", ou de que é máis importante parecer que ser. A nosa sociedade está inmersa na perversa falacia da obxectividade e do punto medio, pero o punto medio entre a verdade e a mentira segue a ser a mentira. Segundo ese paradigma todos os políticos son iguais, todos os medios de comunicación son iguais, todos os bancos son iguais e todas as políticas enerxéticas son iguais. Eu creo que este cinismo non é máis que unha escusa para non saír da zona de confort, para non tomar partido, e, dese xeito, non facer nada ou, no peor dos casos, xustificar as nosas propias vilezas.
7. Sorprenden na novela a gran cantidade de contrastes que existen na moralidade dos personaxes: un narcotraficante que se desvive pola neta, un antiheroe misántropo “namorado” dunha muller que representa novas esperanzas e oportunidades para a sociedade…
É deliberado. O ser humano comprende o mundo, mesmo é capaz de velo, por contraste. A escuridade non é máis que a ausencia de luz, sen a luz non existirían eses dous conceptos. Para poder quebrar esa regra que di que valen máis as persoas novas, guapas e listas érame preciso esvaecer os contrastes. Todos seremos vellos (se temos sorte). Todos temos eivas. As boas persoas fan cousas malas por veces e as malas teñen, en ocasións, arroutadas de bondade. Desde eses entullos eu fago a miña proposta para medir o valor dun ser humano. O meu fillo non sabe aplicar sobrecustos nin cobrar mordidas en B. Nin falta que lle fai. Porque o meu fillo sabe que o diñeiro é un medio, non un fin, e que a felicidade non está en ter moitos xoguetes, senón en ter alguén con quen xogar.
Manuel Esteban e o seu fillo. Fotografía: Manuel Esteban
8. Cando comentei as miñas impresións sobre o libro destaquei ó personaxe de Lorena, porque considero que é unha chave ó mundo descoñecido da sociedade. Pensa vostede que, sen Lorena, o cambio na visión de Carlos Manso e a resolución do caso serían posibles?
Aquí hai varias cuestións. Por unha parte precisaba un motor argumental verosímil para que un gurrón, túzaro e misántropo como Manso se achegara ao mundo da discapacidade intelectual. E dentro do canon da novela negra faltaba a "femme fatale" que convencera ao protagonista para meterse nunha lea da que xa sabe, desde o principio, que non vai saír ben parado. Por outra parte creo que é de xustiza outorgarlle a unha muller este papel. Na miña experiencia as mulleres son moito máis capaces de comprender a necesidade inconformista de transformar a sociedade, de non acatar os paradigmas vixentes, de pelexar pola igualdade en todos os eidos. E de facelo, a diferenza do inspector Manso, dun xeito altruísta, non interesado.
9. Traballas nalgunha nova historia neste momento? Terá o inspector Manso como protagonista?
Gustaríame, sen dúbida. E dun certo xeito síntome obrigado polo retorno tan xeneroso do lectorado, que me pregunta acotío polo mesmo. Recoñezo, non obstante, que a vida (o traballo, os fillos) terma dun e que non teño unha sistemática de traballo como escritor que me permita producir a un nivel profesional. Pero as ganas están, que é o importante.
10. Que consello darías a alguén que quere presentar o seu manuscrito ós premios Xerais?
Non podo permitirme tal soberbia. Non sei por que foi elixida a miña escrita no lugar doutras así que non podo aconsellar a ese respecto. No tema dos premios creo que a porcentaxe de probabilidade ligada ao azar é moi elevada así que o único consello sería que quen escriba o faga por gusto ou necesidade de escribir, sen outra consideración.
David Pérez Iglesias, Manuel Esteban Domínguez e Iria Misa posan cos seus galardóns.Fotografía: Manuel G. Vicente
